Home > Blogs > Neurology > मल्टिपल स्क्लेरोसिस: लक्षणे, कारणे, जोखमीचे घटक, निदान, उपचार
मल्टिपल स्क्लेरोसिस: लक्षणे, कारणे, जोखमीचे घटक, निदान, उपचार
मल्टिपल स्क्लेरोसिस (एमएस) हा मेंदू आणि पाठीच्या कणा निकामी करणारा आजार आहे. मल्टिपल स्क्लेरोसिसमध्ये आपल्या शरीरातील रोगप्रतिकारक प्रणाली मज्जातंतूंवरील संरक्षक (मायलीन) आवरणावर आघात करतात आणि त्यामुळे मेंदू आणि आपल्या शरीरातील संपर्क यंत्रणा खंडित होते. हळूहळू या आजारामुळे मेंदूवरील नसांचे नुकसान होऊन विपरीत परिणाम घडू शकतात.
मल्टिपल स्क्लेरोसिसची लक्षणे ही नसांवर झालेल्या परिणामानुसार वेगवेगळी असू शकतात. मल्टिपल स्क्लेरोसिसमध्ये कोणत्या नसांना इजा झाली आहे आणि ती किती प्रमाणात झालेली आहे, यावर रुग्णामधील लक्षणे आणि त्यांची तीव्रता अवलंबून असते. तीव्र स्वरूपाचा मल्टिपल स्क्लेरोसिस झालेल्या व्यक्तींना स्वतंत्रपणे चालणेही अवघड होते किंवा काहींमध्ये कोणत्याही नवीन लक्षणांशिवाय आजार वाढत जातो.
मल्टिपल स्क्लेरोसिसवर योग्य वेळेस निदान केल्यास,याच्या लक्षणांवर नियंत्रण ठेवता येते व हा रोग वाढण्यापासून थांबविता येतो.
लक्षणे
एक किंवा दोन्ही हात किंवा पायामध्ये अशक्तपणा जाणवणे. अशा प्रकारची लक्षणे शरीराच्या एका बाजूला जाणवतात.
मानेच्या विशिष्ट हालचाली त्यातही विशेष करून मान पुढे वाकवताना विजेचा झटका बसल्याप्रमाणे वेदना होणे.
चालताना समन्वयाचा अभाव
दृष्टीवर अंशतः किंवा संपूर्ण परिणाम होणे किंवा एकावेळी एका डोळ्यावर परिणाम होणे किंवा डोळ्याची उघडझाप करताना वेदना होणे.
दीर्घकाळ दुहेरी दृष्टी होणे
दृष्टी धूसर होणे.
बोलताना अस्पष्टता जाणवणे
थकवा
चक्कर येणे
शरीराच्या काही भागात मुंग्या येणे किंवा वेदना होणे
लैंगिक,आतड्यांसंबंधी आणि मूत्राशयाच्या क्रियांमध्ये समस्या निर्माण होणे.
कारणे
मल्टिपल स्क्लेरोसिस हा स्वयंप्रतिरोधक (ऑटोइम्युन) आजार मानला जातो. ज्यामध्ये शरीराची स्वयंप्रतिकार प्रणाली शरीरातील पेशींवर हल्ला करतात.यामुळे मेंदू आणि पाठीच्या कण्यातील पेंशींभोवती असलेल्या मायलीन या चरबीयुक्त संरक्षक आवरणाला नष्ट करते.
जोखमीचे घटक (Risk factors)
मल्टिपल स्क्लेरोसिस हा रोग २० ते ४० वयोगटातील लोकांमध्ये आढळून येतो.
पुरुषांच्या तुलनेत महिलांमध्ये मल्टिपल स्क्लेरोसिस होण्याचे प्रमाण जास्त असते.
जर कुटुंबामध्ये हा रोग असेल तर जोखीम अधिक असू शकते.
विविध प्रकारचे विषाणू एमएसशी जोडले गेले आहेत. यामध्ये अतिशय संसर्गजन्य असा मोनो न्यूक्लिओसीस हा आजार होण्यास कारणीभूत ठरणार्‍या एपस्टीन बार या विषाणूचा समावेश आहे.
जीवनसत्त्व ड ची कमतरता असणार्‍या रुग्णांना मल्टिपल स्क्लेरोसिसचा अधिक धोका असतो.
विशिष्ट प्रकारचे ऑटोइम्युन आजार होणार्यांना उदा.थायरॉईड, ऍनिमिया, सोरायसिस, टाईप१ मधुमेह किंवा आतड्यासंबंधी आजार असणार्‍या व्यक्तींना मल्टिपल स्क्लेरोसिस होण्याचा धोका अधिक असू शकतो.
धुम्रपान करणार्‍यांना एमएसची जोखमी अधिक असू शकते.
मल्टिपल स्क्लेरोसिस झालेल्या रुग्णांमध्ये योग्य वेळेत निदान न झाल्यास अनेक गुंतागुंत निर्माण होऊ शकतात,त्यामध्ये स्नायू आखडणे किंवा गोळे येणे,अर्धांगवायूचा झटका येणे (विशेष करून पायावर) मुत्राशय,आतडे किंवा लैंगिक क्रियांवर गंभीर परिणाम होणे, विसरभोळेपणा किंवा लहरीपणा (मूडस्विंग्स), नैराश्य आणि दृष्टीदोष यांचा समावेश आहे.
निदान
मल्टिपल स्क्लेरोसिसचे निदान करण्याकरिता रक्ताची चाचणी, सेरेब्रोस्पायनल फ्लुएड (स्पायनल टॅप) (या चाचणीत मेंदू व पाठीच्या कण्यातील विशिष्ट प्रकारचा द्रवाचा नमुना प्रयोगशाळेत चाचणीसाठी पाठवला जातो),एमआरआय स्कॅन इत्यादींचा समावेश आहे.
Have queries or concern ?
उपचार
एमएस च्या उपचारामध्ये लवकर निदान आणि लवकर उपचार फावदेशीर ठरते . आता अनेक औषधें उपलब्ध झाली आहेत . आधी फक्त इंजेक्शन वाटे देतात येत होती , पण आता परवडणारी व तोंडावाटे आणि इंजेक्शन वाटे घेता येणारी औषधें उपलब्ध आहेत , जी दर महिन्याला किंवा सहा महिन्यांनी घेण्याचा सल्ला दिला जाऊ शकतो . गंभीर झालेलय रुग्णांना इंजेक्शन वाटे औषधें किंवा बोन मॅरो ट्रान्सप्लांट चा फायदा झाला आहे . एमएस च्या उपचारांमध्ये सातत्याने प्रगती होती आहे , आणि भविष्यात हा रोग संपूर्ण बरा होऊ शकेल अशी औषधें येतील अशी अशा आहे . औषधांबरोबर एमआरआय स्कॅन आणि आपल्या मेंदूविकार तज्ञांची वेळोवेळी भेट ही देखरेखीसाठी महत्वाची असते.
एमएस हा रोग वाढू नये व लक्षणांवर नियंत्रण राहावे यावर उपचार केंद्रित असतात. यामध्ये औषधे व फिजिकल थेरपीचा समावेश असू शकतो. फिजिकल थेरपीमुळे स्नायू बळकट होण्यास मदत होते व दैनंदिन काम करण्यास अधिक सुलभ होते.
मल्टिपल स्क्लेरोसिसचे रुग्ण हे सामान्य जीवन जगू शकतो. त्यासाठी महत्त्वाचे म्हणजे आपल्या न्यूरोलॉजिस्टच्या मार्गदर्शनाखाली योग्य उपचार आणि काळजी घेणे आवश्यक आहे. अभ्यास, करिअर, गर्भधारणा, स्तनपान व सामान्य कौटुंबिक जीवनासह आपले ध्येय गाठण्यासाठी आणि सामान्य जीवन जगण्यासाठी प्रोत्साहन मिळणे आवश्यक आहे आणि या सर्व गोष्टी साध्य करण्यासाठी योग्य उपचारांची गरज असते.
